Oğuz Türkçesi,13.yy dan itibaren Anadolu’da Arapça ve Farsça’nın etkisiyle değişikliğe uğrar. Bu dönemin metinlerinde dinsel öğeler öne çıkar.
Türk edebiyatında tasavvuf konusunu esas alan ve bu düşünceyi işleyen edebiyata tasavvuf edebiyatı denir.
13.yy da Anadolu’da “Babailik, Mevlevilik, Bektaşilik” gibi tarikatlarla Dini, Tasavvufi Türk edebiyatı oluşmuştur.
- Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü kullanılmıştır.
- Bu edebiyatın dili genelde sade ve anlaşılırdır.
- Bu edebiyatın temsilcileri tekkelerde yetişen şairlerdir.
- Bu şairler için edebiyat, tarikatın görüşlerini anlatmak için bir araçtır.
- Didaktik özellik gösteren şiirler yazmışlardır.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- Allah aşkı, dünyanın geçiciliği, ölüm ötesi ve vahdet-i vücud düşüncesi gibi konuları ele alır.
1. İlahi
İlahi, Allah’ı övmek, O’na dua etmek ve en büyük aşkın Allah aşkı olduğunu belirtmek amacıyla yazılmış makamla okunan dini tasavvufi halk edebiyatı nazım şeklidir.
İlahinin özellikleri şunlardır:
- Kendine özgü bir ezgiyle okunur.
- Hem koşma, hem semai biçiminde ve hem hece hem de aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
- Hece ölçüsünde 7, 8 ve 11'li kalıplar tercih edilmiştir.
- Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasında değişir.
- Genelde şiirin içinde şairin mahlası geçer.
- İlahi denince akla ilk gelen isim Yunus Emre'dir.
- 13.yy şairidir.
- Hem hece hem de aruz ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
- Mutasavvıf ve hümanist bir şairdir.
- Sade bir dil kullanmıştır.
- Şiirlerinde tasavvuf konularını işlemiştir.
- İlahi aşk ve insan sevgisi şiirlerinin en belirgin özelliğidir.
- İlahileriyle meşhurdur.
- Halkın içinden biri olduğu için halk tarafından çok sevilmiştir ve dili halkın dilidir.
- Ölümünün 650.yıl dönümünde UNESCO tarafından tüm dünyaya tanıtılmıştır. "Divan" ve “Risalet-ün Nushiyye” en önemli iki eseridir.
2. Nefes
Nefes, dini temellere bağlı âşık edebiyatı nazım şekillerinden ilahilerin Alevi-Bektaşi âşıklarınca yazılanlarına denir. Konusu genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücud, Alevi-Bektaşi ilkeleri, tarikat kurallarıyla ilgilidir. Dili sade bir Türkçe olan nefesler biçim olarak koşmaya benzer.
Nefesin özellikleri şunlardır:
- Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi şiirlerdir.
- Genellikle, nefeslerde tasavvuftaki Vahdet-i Vücud felsefesi anlatılır.
- Bunun yanında Hz. Muhammed (A.S.M) ve Hz. Ali (R.A) için övgüler de söylenir.
- Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı 3 ila 8 arasında değişir.
- Hece ölçüsüyle yazılırlar. Ama aruz ölçüsüyle yazılan nefesler de vardır.
- Nefeslerde, kalenderâne ve alaycı bir üslup dikkati çeker.
- Özellikle Pir Sultan Abdal, bu tarzdaki şiirleriyle tanınır.
Eşrefoğlu al haberi
Bahçe biziz bağ bizdedir
Biz de Mevla'nın kuluyuz
Yetmiş iki dil bizdedir
3. Gazel
Divan şiiri nazım şekillerindendir. Kelime olarak kadınlarla âşıkâne sohbet etmek, konuşmak anlamına gelir. Terim olarak aşk, şarap, tabiat ve kadın konularını işleyen şiirlere denir.
Gazelin özellikleri şunlardır:
- Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir ama genelde busayı 5, 7, 9 beyittir.
- İlk beyit kendi arasında kafiyelidir. Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir; aa, ba, ca, da, ea, fa…
- Gazelin ilk beytine matla (doğuş yeri) denir.
- Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir.
- Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir.
- Gazelin en güzel beytine beytü’l-gazel denir. Bu beyte Şah beyit de denir.
- Gazelde genelde anlam bütünlüğü aranmaz, anlam beyitte tamamlanır.
- Bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa, böyle gazellere yek-ahenk gazel denir.
- Bütün bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine sahip olduğu gazellere yek-âvâz gazel denir.
- Divan edebiyatı şairleri bütün maharetlerini gazelde ortaya koyarlar. Büyük şair olmanın en büyük ölçütü gazellerdir.
- Gazelde konu aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabıdır.
- Bazı gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir. Bu durumda gazele iç kafiye hâkimdir. Böyle gazellere musammat gazel denir.
- Aruz vezniyle yazılır.
- Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şeyh Galip, Taşlıcalı Yahya vb. gazelin önemli isimleridir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder